Umunyamabanga wa Leta muri Minisiteri y’Ububanyi n’Amahanga n’Ubutwererane, Gen (Rtd) James Kabarebe, yasobanuye ko intambara imaze imyaka irenga 25 muri Repubulika ya Demokarasi ya Congo (RDC) nta kindi igamije uretse ugutsemba Abatutsi n’abavuga ururimi rw’Ikinyarwanda bose muri icyo gihugu no kubabuza uburenganzira bwabo.
Yasobanuye ibi ubwo yari mu nama nyunguranabitekerezo n’abagize Inteko Ishinga Amategeko ku miterere y’ingengabitekerezo mu Karere yabaye kuri uyu wa 5 Werurwe 2025, Gen (Rtd) Kabarebe yagaragaje ko iyi ntambara muri RDC, imaze kuba ubugira gatanu, yatangiye mu 1996 nyuma y’uko Interahamwe, abagize uruhare muri Jenoside yakorewe Abatutsi mu Rwanda, binjiye muri icyo gihugu.
Ati: “Izi ntambara zose zishingiye ku kwica Abatutsi bose no gutsemba abavuga Ikinyarwanda muri RDC muri rusange no kubabuza uburenganzira bwabo.”
Yagaragaje ko intambara ya mbere yabaye mu Kwakira 1996 ari na yo yaje gukura Mobutu Sese Seko ku butegetsi. Intambara ya kabiri yabaye mu 1998, iya gatatu ikaba yari hagati ya 2006-2009 iyobowe na Gen. Laurent Nkunda, naho iya kane yabaye mu 2012-2013 yarwanywe n’umutwe wa M23. Iriya y’ubu yatangiye mu 2021.
Gen (Rtd) Kabarebe avuga ko izingiro ry’ikibazo riri ku mpamvu intambara ibaye ubugira gatanu kose itarangira, kandi bigirwamo uruhare rukomeye n’Imiryango Mpuzamahanga. Ati: “Impamvu rero zitarangira ni ho ikibazo kiri, ese intambara iba inshuro eshanu kandi ntirangire ikiyitera ntikigweho ngo kibonerwe umuti? Aho ni ho ikibazo kiri, ariko imiryango mpuzamahanga na yo yabigizemo uruhare rukomeye cyane.”
Yasobanuye ko mu 1994 abakoze Jenoside yakorewe Abatutsi mu Rwanda, bagizwe n’Interahamwe n’abari muri Guverinoma bose, bagiye muri RDC batuzwa ku mupaka binyuze mu Miryango Mpuzamahanga ari nayo yabareberega ikabaha byose, batangira kwitoza no gukora imitwe ya gisirikare bagatangira kugaba ibitero ku Rwanda.
Mu mwaka 1999, ngo haje Umuryango ukomeye wari ufite intego zirimo gusenya umutwe wa FDLR, ugizwe n’abagize uruhare muri Jenoside, ariko batigeze babikora. Wagiye ukomeza gukora kugeza mu 2010, nyuma ubyazwa umusaruro na MONUSCO ariko ntiwasenya FDLR. Nyuma, mu 2013, haje kongerwa ‘Force Brigade Intervention’ (FBI) yari yarashinzwe gusenya M23, ariko nyuma yakomeje gukorana na FDLR.
Mu mwaka wa 2024, imiryango irimo MONUSCO, Force Intervention Brigade, Ingabo z’Umuryango wa Afurika y’Amajyepfo (SADC) n’indi mitwe byaje kwiyunga ku ngabo za DRC bafatanya kurasa M23, ariko ibyo bishingiye ku kurwanya FDLR byahindutse.
Gen (Rtd) Kabarebe yavuze ko uruhare rw’Imiryango Mpuzamahanga n’uburyo igize uruhare rukomeye muri iki kibazo ari kimwe mu bibazo bituma intambara muri RDC idakemuka.
INTAMBARA IRI MURI DRC NTA RUHARE U RWANDA RWAYIGIZEMO
Gen (Rtd) Kabarebe yashimangiye ko nta ruhare na ruto u Rwanda rufite mu ntambara iri muri DRC, ndetse ko rutigeze rurugira. Yagaragaje ko intambara ya vuba yateguwe na DRC ubwayo mu 2021, aho mu 2013, ubwo M23 yasenywaga na FBI, abarwanyi bayo bamwe bahungiye mu Rwanda, bakamburwa intwaro na MONUSCO, nayo izishyikiriza Leta ya DRC.
Gen (Rtd) Kabarebe yavuze ko mu gihe abandi bahungiye mu gihugu cya Uganda bakajya mu nkambi yitwa Bihanga, batazakamburwa intwaro. Abo bahungiye muri Uganda ni bo mu 2021 batangije intambara ku mupaka wa Uganda na DRC, mu birunga Sabyinyo na Bunagana, nta buryo bihuriye n’u Rwanda.
Ati: “Iyi ntambara uko iteye ntabwo u Rwanda rwayigizemo uruhare, ntirwigeze rutangira iyi ntambara ntirwigeze rushaka no kuyirwana ntirwigeze runayirwana.” Yavuze ko uyu mutwe wa M23 utari uwo u Rwanda rwari ruzwi. Ahubwo avuga ko ari urwango rwatangiye gukora inzira yo gusibanganya ikibazo cyose cya RDC kandi byose bikagera aho bitirirwa u Rwanda.
Gen Kabarebe yakomeje avuga ko nyuma y’uko Perezida Tshisekedi akomeje kuyobora DRC, hashyizweho ibiganiro hagati ya Leta y’u Rwanda na DRC, maze amasezerano asinywa mu 2019, ariko ko abayobozi ba DRC batigeze babyubahiriza.
FDLR YASHUTSE TSHISEKEDI KO IZAMUFASHA GUHIRIKA UBUTEGETSI BW’U RWANDA
Yongeyeho ko FDLR yaje gushuka Perezida Tshisekedi, imwizeza ko bazamufasha gusenya M23 kandi bazamufasha kuvanaho ubutegetsi bw’u Rwanda. Iyi mitwe yabaye ikibazo gikomeye, ariko Perezida Tshisekedi yakomeje guhatiriza intambara, ahamya ko ari mu rwego rwo guhirika ubutegetsi bwa Kagame.
Gen (Rtd) Kabarebe yagaragaje ko u Rwanda rwakomeje kuvuga ko nta ruhare rufite mu ntambara ya DRC. Yavuze ko Leta y’u Rwanda ihora isaba ko yarekeraho kurasa ku Rwanda kuko rudafite aho ruhuriye n’iyo ntambara, ariko abavuga ko bikomeza kugorana, igihe na gihe bakaba bashyiraho umurego.
U Rwanda rwakomeje gusaba ko ikibazo cya RDC gikemurwa mu nzira y’amahoro, kandi ko ku buryo budasubirwaho nta ruhare rufite mu ntambara iri hagati ya DRC na M23.